Mama schrijft | Op goede voet met je ex; utopie of droom?

Op goede voet met je ex; een utopie voor veel gescheiden ouders, een droom voor ieder kind. Wat zou het een rust geven voor kinderen van gescheiden ouders als hun ouders op goede voet met elkaar zouden kunnen leven. Geen tweestrijd in hun hoofdjes, geen loyaliteitsconflict. Dat ze niet op hun woorden hoeven te letten bij de ene, of rekening moeten houden met de gevoelens van de andere ouder. Dat ze gewoon zichzelf mogen en kunnen zijn. 

Grote gevolgen voor kinderen

Ongeveer 1 op de 3 huwelijken strandt. Er komen dan ook veel kinderen in aanraking met een scheiding van hun ouders. Omdat het zo vaak voorkomt, is er steeds meer acceptatie en kennis over het proces van een scheiding. Dit betekent dat kinderen beter begrepen worden. En ze kennen allemaal wel een leeftijdsgenootje dat ook gescheiden ouders heeft. Dat biedt erkenning. Toch blijkt uit onderzoek dat de effecten van een scheiding even groot zijn gebleven. Dus ondanks de toegenomen acceptie in de maatschappij, blijven de gevolgen voor kinderen groot.

Een scheiding gaat gepaard met veel veranderingen. Het dagelijks leven van een kind verandert ingrijpend. Kinderen krijgen  twee woonplekken, ze zien hun vader of moeder minder vaak, en soms verhuizen kinderen of ze moeten wisselen van school en de opvang. Daarnaast spelen ook nog alle emoties een rol. Kinderen krijgen te maken met spanningen, soms met ruzies en hun veilige basis valt weg. Kinderen voelen zich dan ook vaak in de steek gelaten of afgewezen. Ze willen het liefste dat hun ouders weer bij elkaar komen, zodat alles weer wordt hoe het was. Dat is bekend en vertrouwd. Verreweg de meeste kinderen zitten een periode minder lekker in hun vel, waardoor ze veel verdrietig zijn of soms probleemgedrag gaan vertonen. 

2x zoveel problemen

Een kind dat een scheiding meemaakt van zijn ouders heeft 2x zoveel kans op het ontwikkelen van problemen in vergelijking met een kind waarvan de ouders bij elkaar zijn. Dit is een hoog percentage. Stel je voor: jullie zijn gescheiden en daarmee is er een grotere kans dat je kind problemen krijgt. Dat is niet niets. Bij het ontwikkelen van problemen kun je denken aan bijvoorbeeld sombere gevoelens, angsten, een laag zelfbeeld, gedragsproblemen, problemen op school of problemen met vriendjes of vriendinnetjes. Een scheiding kan dus grote negatieve gevolgen hebben voor een kind.

Samenwerken als ouders

Conflicten tussen de ouders vormen het grootste risico voor kinderen. Als een kind veel conflicten meemaakt tussen ouders, is dit schadelijk voor een kind en vaak zelfs traumatisch. Conflicten tussen ouders gaan gepaard met veel spanningen en een gevoel van onveiligheid voor een kind. In het geval van een vechtscheiding duren deze spanningen en onveiligheid vaak een lange periode. Hoe langer de periode, hoe heftiger voor het kind. 

Het is dus heel belangrijk dat je als ouder er alles aan doet om een goede samenwerking met je ex-partner op te bouwen. Dat kan ingewikkeld zijn vanwege je eigen emoties en alles wat er misschien is gebeurd tussen jullie. En toch is dat het beste wat je kan doen voor je kind. 

Een aantal jaar geleden heeft Sire campagne gevoerd met dit filmpje: ‘Wat je zegt tijdens de scheiding, tekent je kind voor het leven’. Een heftig filmpje. Het geeft goed weer hoe diep een kind geraakt kan worden door uitspraken van ouders. Help je kind en praat respectvol met en over je ex-partner.

Let op gedragsverandering

Kinderen uiten hun gevoelens vaak via gedrag. Ze kunnen nog onvoldoende woorden geven aan gevoelens. Ze uiten hun gevoel indirect, via gedrag. Aan het gedrag van een kind kan je vaak zien hoe het met hem gaat. Het is dan met name belangrijk om te letten op een gedragsverandering. Luisterde je kind eerst altijd heel goed en nu plotseling niet meer? Was je kind eerst rustig en nu ineens veel boos? Of viel je kind eerst altijd gemakkelijk in slaap en komt het nu 10x uit zijn bed? Of was het al een hele tijd zindelijk en heeft je kind weer veel ongelukjes? Dat zijn allemaal signalen dat het niet goed gaat met je kind. Het zijn gevolgen van de spanningen en emoties rondom de scheiding.

Somberheid en angsten

Sommige kinderen hebben de neiging om zich terug te trekken en naar binnen te richten. Dit noemen we internaliserende problemen. Hierbij kan je denken aan depressieve gevoelens, somberheid, teruggetrokken gedrag of gevoelens van angst. Angsten komen veel voor en dan met name angst dat de andere ouder ook weggaat, verlatingsangst om de andere ouder ook te verliezen of angsten om hun veilige plek en omgeving te verliezen. Bij een verhuizing kunnen kinderen bang zijn dat ze geen nieuwe vriendjes of vriendinnetjes zullen krijgen.

Lichamelijke klachten

Ook lichamelijke klachten komen vaak voor als gevolg van een scheiding. Kinderen kunnen last krijgen van buikpijn, hoofdpijn, misselijkheid, niet kunnen slapen.

Boosheid

Andere kinderen hebben meer de neiging om hun problemen naar buiten te richten. Dat noemen we externaliserende problemen. Denk hierbij aan problemen zoals agressief gedrag, niet luisteren, regels breken, opstandigheid, druk gedrag, vandalisme of blowen en alcoholgebruik. 

Minder contact met papa of mama

Door de scheiding zien kinderen in de meeste gevallen hun ouders minder vaak. Uit onderzoek blijkt dan ook dat verminderd contact met één van beide ouders een belangrijk effect is van de scheiding. Kinderen missen vaak hun papa als ze bij mama zijn, en andersom. Ze zijn gewend dat hun ouders er allebei zijn en dit is nu anders. Ook bestaat het risico dat kinderen één van beide ouders helemaal niet meer ziet of dat een van de ouders compleet doodgezwegen wordt bij de andere ouder. Dit is zeer ingrijpend voor kinderen en hier kunnen ze veel last van hebben.

Soms ontstaat er een strijd, waarbij kinderen als machtsmiddel worden ingezet. Zo wordt er bijvoorbeeld thuis alleen nog maar negatief over de andere ouder gesproken, wordt de omgang gedwarsboomd en wordt al het contact zo moeilijk mogelijk gemaakt. Kinderen worden als het ware gehersenspoeld en gemanipuleerd met als doel het kapotmaken van de goede band die zij hadden met de andere ouder. Een scheiding is voor kinderen natuurlijk al erg ingrijpend. Dit soort ouder vervreemding werkt in zo’n situatie heel verwarrend. Kinderen worden beroofd van hun gevoel van zekerheid en veiligheid, dat toch al een deuk heeft opgelopen door de scheiding.

Ouderverstoting heeft voor kinderen nogal wat gevolgen. Zo kunnen zij te maken krijgen met het syndroom ouderverstoting (ook wel PAS genoemd). Kinderen krijgen hierbij allerlei klachten, zowel fysiek als geestelijk. De andere ouder doodzwijgen en bijvoorbeeld de kinderen niet met de andere ouder laten bellen is vaak het begin van ouderverstoting.  Het ouderverstotingsyndroom heeft vaak een boemerang effect op latere leeftijd. Zodra een kind in de gaten krijgt dat de ouder bij wie zij altijd hebben gewoond altijd heeft gelogen over de andere ouder en dat de verhalen die werden verteld eigenlijk helemaal niet klopten, voelt het kind zich bedrogen. Het gevolg hiervan is dat het kind contact gaat zoeken met de verstoten ouder en vaak niets meer te maken wil hebben met de ander.

Zorg dat je de andere ouder nooit zwart maakt en altijd respectvol bent naar hem of haar. Geef de andere ouder een plekje bij je thuis. Als je kind over de andere ouder wil praten geef hem dan die ruimte. Laat hem een fotootje, of iets anders wat hem aan de andere ouder doet denken, bij zijn bedje zetten. Ook de andere ouder, en het gezin zoals het daar is, maakt onderdeel uit van het leven van je kind. Als je kind wat ouder is laat er ook contactmomenten zijn met de andere ouder, zodat hij ook zijn successen en andere ervaringen op dat moment kan delen met zowel papa als mama. 

Problemen op school

Bij kinderen die al op de basisschool zitten, of op de middelbare school, komen vaak problemen op school voor rondom een scheiding. Vaak is er sprake van verminderde schoolprestaties. Door alle spanningen en emoties kunnen kinderen zich minder goed concentreren op het schoolwerk. Ze hebben minder ruimte in hun hoofd om te leren.

Negatieve effecten verkleinen

Er is veel wat de omgeving en ouders kunnen doen om negatieve effecten na een scheiding voor kinderen te verkleinen. Het helpt enorm om kinderen niet bij conflicten te betrekken en te zorgen dat er een goede samenwerking ontstaat tussen jullie als ouders. Hiernaast is er veel wat je kan doen en zeggen om je kind zich beter te laten voelen. De negatieve gevolgen van een scheiding kunnen niet altijd voorkomen worden, maar ze kunnen wel verzacht worden. Zorg er samen voor dat de nasleep van de scheiding niet lang duurt. Ga als ouder verder met je leven en maak er voor je kind het beste van. Dat doe je niet door als kemphanen tegenover elkaar te blijven staan. Dat doe je door samen betrokken te zijn bij je kind, te zien wat er in hem of haar omgaat, vragen te beantwoorden en steun te bieden waar je kan. 

Maak de overdrachten niet beladen maar zo makkelijk mogelijk voor je kind. Laat je kind aan jullie allebei vertellen wat hij in de tijd bij de andere ouder heeft gedaan. Waarom hij moest lachen of wat juist een beetje tegenzat. Laat je kind zien dat hij niet hoeft te kiezen tussen jullie, dat jullie allebei onvoorwaardelijk van hem houden. Dat zijn ouders een goed team zijn samen. Dat hij trots op jullie kan zijn dat jullie het samen zo goed doen. 

Bronnen
Amato, P. (2000), The consequences of divorce for adults and children. Journal of Marriage and the Family, 62, 4, pp.1269-1287.
Centraal Bureau voor de Statistiek (www.cbs.nl)
Nederlands Jeugdinstituut (www.nji.nl).
Molen, H. van der, S. Perreijn en M. van den Hout (2007), Klinische psychologie: theorieën en psychopathologie. Groningen: Wolters-Noordhoff.
Spruijt, E. & Kormos, H. (2009). Handboek scheiden en de kinderen. Houten: Bohn Stafleu van Loghum.
Stichting Villa Pinedo (www.villapinedo.nl)